Μια αληθινή ιστορία καλοσύνης μέσα από τα χρόνια της Κατοχής. Η Ελένη, έγινε μάνα ενός ξένου παιδιού χωρίς να το γεννήσει, μα το αγάπησε όσο και τη ζωή της. Μια αφήγηση για την ανιδιοτελή αγάπη, για τα χρόνια της φτώχειας, για τις γυναίκες που μεγάλωσαν παιδιά με τα χέρια και την ψυχή τους.
Δεν ξέρω πώς μετριέται η αγάπη. Ίσως σ’ ένα βρεγμένο ψωμί κομμένο στα δύο, σε τρύπια ρούχα που το βράδυ ράβεις στοργικά, σε παιδικά μάτια που κλείνουν νιώθοντας ασφάλεια σ’ έναν ξένο κόρφο.
Η Ελένη ήταν το δεύτερο παιδί μιας φτωχής, πενταμελούς οικογένειας τσοπάνηδων, σ’ ένα χωριό λίγο πιο έξω από το Άργος, δυο ώρες απόσταση με γαϊδούρι. Το «Λενιώ», που έλεγε με καμάρι ο πατέρας της -και πώς αλλιώς; Αφού από τότε που πρωτοστάθηκε στα πόδια της περνούσε την ημέρα δίπλα στον πατέρα, μέσα σε πρόβατα, κατσίκια κι ελιές. Μια σπιθαμή κορίτσι που, σαν ξεπετάχτηκε, έκανε για δέκα άντρες σε προκοπή κι αξιοσύνη.
Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ελλάδα, εκείνη ήταν μόλις 9 χρονών. Έξυπνο κορίτσι κι εκείνα τα κολλυβογράμματα που έμαθε μέχρι την τρίτη δημοτικού, τα έμαθε καλά. Είχε πάρει το γνωστικό του πατέρα της κι ήξερε να υπολογίζει τις οκάδες πιο γρήγορα κι από αστραπή. Της άρεσε το σχολείο και τα γράμματα, αλλά την πρόλαβε η ανάγκη για επιβίωση κι έπρεπε να σταματήσει, όπως κι όλα τα παιδιά εκείνη την εποχή.
Η ξαδέρφη της μάνας της που ζούσε σ’ ένα προάστιο της Αθήνας, μόλις είχε γεννήσει ένα κοριτσάκι, την Αγγελικούλα. Ένα ολόδροσο τρυφερούδι μέσα στην καρδιά του πολέμου. Πολλά τα στόματα στο σπίτι τους και το φαἵ δυσέρευτο στα μεγάλα αστικά κέντρα. Κείθε την κατοχή την ένιωσαν βαθιά στο πετσί τους, με τις μέρες να τους βρίσκουν πολλές φορές με το τραπέζι άδειο και τις κοιλιές γεμάτες νερό σκέτο για να κοροϊδέψουν την πείνα τους.
Όταν η Αγγελικούλα έφτασε κοντά στον χρόνο που πια το βυζί της μάνας δεν έφτανε να την χορτάσει, έγινε συζήτηση στο σπίτι για το τι θα γίνει το παιδί. Πίσω υπήρχαν άλλα πέντε αγόρια που ίσα που άντεχαν να σταθούν στα πόδια τους από την αδυναμία. Το κορίτσι θα πέθαινε είτε από ασιτία, είτε από τον ψόφο μιας και το ξύλο στη φουφού ήταν είδος πολυτελείας.
«Να το δώσουμε, γυναίκα, το παιδί! Να το δώσουμε μπας και γλιτώσει. Όλο και κάποια πλούσια, στέρφα γαλιάντρα θα θέλει να την πάρει ψυχοκόρη», είπε ο πατέρας. Μα η μάνα, ούτε να τ’ ακούσει. Ήταν η μονάκριβη κόρη, το στερνοπούλι της. Δεν μπόραγε να τ’ αποχωριστεί.
«Θα στείλω το παιδί στην ξαδέρφη μου στο χωριό. Δύσκολα είναι κι εκείνοι, αλλά ένα πιάτο χυλό θα το βρίσκουνε πιο εύκολα από μας ‘ δω πέρα», ξεσπάθωσε η μητέρα της Αγγελικούλας.
Έτσι, ένα πρωί, το μωρό βρέθηκε πεσκέσι στο σπίτι της Ελένης.
«Για λίγο, ξαδέρφη, ίσα να περάσει η μπόρα, να σταθούμε στα πόδια μας. Τουλάχιστον μη μου πεθάνει το παιδί και το ‘χω κρίμα στο λαιμό μου».
Δεν της καλάρεσε της μάνας της Ελένης. Είχε βλέπεις και τούτη ένα μικρό παιδί, ίσα που περπάταγε. Πού να μπλέκει; Αλλά και τι να ‘ κάνει; Να τ’ άφηνε το παιδί, δεν πήγαινε η καρδιά της.
«Εγώ, μάνα! Εγώ θα σε βοηθήσω!», είπε η Ελένη και τα μάτια της πέταξαν σπίθες. Τ’ αγάπησε εκείνο το μωρό από την πρώτη στιγμή που το κράτησε στα χέρια της και ‘κεινο της χαμογέλασε, σαν να μην καταλάβαινε γύρω του τη φρίκη.
Κάθε πρωί, αχάραγο, η Ελένη πήγαινε κι άρμεγε την καλύτερη κατσίκα του πατέρα της για να της δώκει γάλα. Της το ζέσταινε για να μην το πονέσει η κοιλιά του και, κρυφά απ’ την πλάτη του πατέρα της, έβαζε δύο αυγά μέσα στην ποδιά της για να τα πάει στην Αγγελικούλα, να της τα κάνει χτυπητά με λίγο ψωμί και λάδι. Φώναζε η μάνα της γιατί βάσταγε το λάδι για τα ρεβύθια, μα η Ελένη δεν χαμπάριαζε. Το μωρό έπρεπε να φάει και να δυναμώσει. Και κείνο μες τα μάτια την κοιτούσε και χαχάνιζε, για να της ανταποδώσει την ευγνωμοσύνη.
Κάθε βράδυ στερούνταν τον ύπνο της, να κόβει σακιά από αλεύρι, να φτιάνει του μωρού πάνες. Κι ας είχε το δικό της το βρακί πλύνε-βάλε. Κι αν έκλαιγε το δόλιο τις νύχτες στη θύμηση της μάνας του, πήγαινε πάνω απ’ το κεφάλι του και του τραγουδούσε με την γάργαρη φωνή της να το νανουρίσει.
Σαν άνοιξε ο καιρός, έπαιρνε μαζί της την Αγγελικούλα παντού. Από το ποτάμι που τράβαγε να πλύνει τα ρούχα και τις κουβέρτες, μέχρι τον κάμπο που σαλάγαγε τα πρόβατα. Σ’ ένα μαντρί έκανε η Αγγελικούλα τα πρώτα της βήματα, την ώρα που η Ελένη είχε σκύψει να μαζέψει τη βεδούρα με το γάλα. Πιάστηκε το μικρό στα μπροστινά πόδια της ”Αράπως” κι έδωσε μια και βρέθηκε στην αγκαλιά της Ελένης, γεμάτο ευτυχία.
Εκείνη αποκάλεσε πρώτη φορά μάνα και σαν μεγάλωσε «Μαμά Ελενίτσα» τη φώναζε μ’ αγάπη και λαχτάρα. Περβόλι ολόκληρο η καρδιά της Ελένης σαν άκουγε να τη φωνάζει μάνα, γιατί κι εκείνη σαν σπλάχνο δικό της το ‘νιωθε.
Δίπλα της έμαθε να γράφει τ’ όνομά της, να μετρά μέχρι το 100 στα ελληνικά και μέχρι το δέκα στα ιταλιάνικα, δάνειο γλωσσικό από τους Ιταλούς τροβαδόρους που τριγυρνούσαν στα χωριά κι έκαναν κόρτε στα ελεύθερα κορίτσια. Η Αγγελικούλα με θαυμασμό και με καμάρι ρούφαγε τις φτωχές γνώσεις της Λενιώς από τα γράμματα στα τετράδια ως και τα κιλίμια που άνοιγε μαζί της στον αργαλειό της μάνας της.
Λίγο πριν κλείσει τα έξι της χρόνια, ήρθε η μάνα από την Αθήνα να την πάρει. Είχε βρει δουλειά ο πατέρας σε κάτι καπνοχώραφα κι όλη η φαμίλια θα μετακόμιζε. Μαζί κι η Αγγελικούλα.
Στήλωσε τα πόδια στο χώμα η μικρή και δεν το κούναγε ρούπι. «Εμένα μάνα μου είναι η Ελενίτσα, φύγε, δεν έρχομαι μαζί σας!». Κλάματα στα μάτια της Ελένης και μόνο στο άκουσμα πως θα την έπαιρναν την Αγγελικούλα. Το κορίτσι έτρεξε και κρύφτηκε στην αγκαλιά της με λυγμούς.
Εκεί, μπροστά σ’ εκείνο το χαμόσπιτο, η Ελένη κατάλαβε για πρώτη φορά τι θα πει να ‘σαι μάνα χωρίς να γεννήσεις. Δεν της το ‘χε μάθει κανείς. Δεν το ‘χε ζητήσει. Μα της το ‘δωσε η ζωή — με μάτια γεμάτα εμπιστοσύνη και φωνή που την έλεγε “μαμά” ενώ ακόμα ήταν παιδί. Η Αγγελικούλα ήταν ένα παιδί της ανάγκης. Ένα παιδί της αγάπης, μα όσο κι αν την πόναγε, ήξερε πως δεν ήτανε δική της.
Όσο κι αν σκιζόταν η ψυχή της στη μέση, η Ελένη ήταν δίκαιη και δεν μπορούσε να στερήσει τη σάρκα απ’ το αίμα της.
Η Αγγελικούλα έφυγε και η Ελένη κάθε βράδυ έκλαιγε βουβά στο κρεβάτι της για εκείνο το χαμένο παιδί και προσευχόταν ο Θεός να το φυλάει.
Έχασε τα βήματα του κοριτσιού λίγα γράμματα μετά, που τ’ άφηνε επίτηδες αναπάντητα, καθώς εκείνο την καλούσε να την πάρει πίσω. Έπρεπε να μάθει να ζει με την κανονική του οικογένεια, όσο κι αν της έλειπε από το πλάι της.
Τα χρόνια πέρασαν και η Ελένη παντρεύτηκε. Έκανε τρεις γιους, παρά μία κόρη, την οποία έχασε στον τέταρτο μήνα εγκυμοσύνης. Αγγελικούλα θα την έβγαζε, αλλά δεν ήταν της μοίρας της γραφτό να κρατήσει στα χέρια της παιδί θηλυκό δικό της.
Κράτησε, όμως, τα εγγόνια της, τρία κορίτσια και δυο αγόρια. Την κορόιδευαν τα παιδιά της, γιαγιά πια, πως τάχα ήρθαν οι εγγόνες κι εκείνα τα ξέχασε. Γελούσε με τα μπροστινά της δόντια, λέγοντας πως «όλοι σας είστε παιδιά μου».
Έφτασε 88 χρονών. Είχε χάσει τον άντρα της 2,5 χρόνια πριν κι όταν έκλεισε και την τελευταία της εκκρεμότητα, πήρε την απόφαση, έφτιαξε τη βαλιτσούλα της όμορφα και τακτοποιημένα και πήγε να τον βρει, παραμονή της γιορτής των Αρχαγγέλων.
Στο σπίτι της για μια εβδομάδα επικρατούσε πένθος. Κόσμος έμπαινε να δώσει μια ευχή για καλό κατευόδιο και να μοιραστεί με την οικογένεια μια πράξη καλοσύνης που δέχτηκε απ’ την χρυσή καρδιά της Ελένης. Πράγματα που κι εκείνοι πρώτη φορά άκουγαν στη ζωή τους.
Ένα μεσημέρι, χτύπησε το κουδούνι μια γιαγιούλα κρατώντας στα χέρια ένα μπουκέτο μωβ μαργαρίτες, τυλιγμένες σε αλουμινόχαρτο, και πέρασε την πόρτα. Χαιρέτισε ευγενικά την οικογένεια και συλλυπήθηκε. Ζήτησε να της δείξουν το δωμάτιο της Ελένης, καθώς άργησε να μάθει για την κηδεία κι ήθελε να της ανάψει το καντηλάκι και να βάλει στο βάζο τα λουλούδια.
Μπαίνοντας στο δωμάτιό της, πήρε τη φωτογραφία της στα χέρια και ξέσπασε με μια φωνή βγαλμένη από τα πιο βαθιά μοιρολόγια του πόνου.
«Μαμά Ελενίτσα! Πού πήγες μανούλα μου; Δεν με περίμενες; Δεν σ’ είπα να μη φύγεις χωρίς να με δεις;»
Και την αγκάλιασε. Όχι τη φωτογραφία. Την Ελένη. Σαν να ήταν εκεί.
Σαν να είχε μικρύνει πάλι, να έγινε παιδί που γυρεύει τη μάνα του στην αγκαλιά του χρόνου.
Η Ελένη έσμιξε για στερνή φορά με το παιδί που δεν γέννησε — μα αγάπησε πιο πολύ κι απ’ τη ζωή της.
Για όσους έφτασαν ως εδώ και δεν το κατάλαβαν, η Ελενίτσα ήταν η γιαγιά μου. Μια γυναίκα που αγάπησε πέρα από τη λογική και το χρέος. Μια γυναίκα που λάτρεψε με την καρδιά της, με την ανάσα της, με την καλοσύνη που έδιναν τα χέρια της κι ήταν μια πράξη καθαρά δική της, μυστική, πολλές φορές χωρίς να το ξέρουν οι παλάμες της μεταξύ τους.
Μια γυναίκα που υπήρξε δυο φορές μάνα μου και που με δίδαξε πως χέρια που δίνουν, δε μένουν ποτέ φτωχά και άδεια.
Αυτή είναι η δική μου Ελενίτσα, όπως εγώ την ξέρω και θυμάμαι.
Στην γιαγιά μου
